MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ HỢP TÁC XÃ VÀ CÁC BƯỚC THÀNH LẬP

Một số vấn đề về hợp tác xã

Hợp tác xã (HTX) là một mô hình kinh tế đã hình thành từ lâu đời, được khẳng định và phổ biến ở hầu hết các nước. Nhất là ở rất nhiều nước phát triển, sớm có kinh tế thị trường, kinh tế hàng hóa thì cũng sớm có mô hình kinh tế hợp tác và mô hình kinh tế HTX cũng là một bộ phận không thiếu được của kinh tế thị trường. Theo Liên đoàn HTX Quốc tế (ICA), trên thế giới có khoảng 2,4 triệu HTX tại gần 180 quốc gia và vùng lãnh thổ; thu hút hơn 250 triệu lao động và tạo ra doanh số tương đương 2.200 tỷ USD. Càng ở các nước phát triển thì HTX càng phát triển trên nhiều lĩnh vực, các HTX đã và đang chiếm những vị trí hàng đầu. Ví dụ Canada và Nauy, cứ 3 người dân thì có một người là xã viên HTX; ở Mỹ cứ 10 người thì có 4,2 người là xã viên HTX; Singapore có 50 % và Anh chiếm 20% dân số là xã viên HTX…

Ở Việt Nam, những khái niệm về HTX với tư cách là một mô hình kinh tế được Chủ tịch Hồ Chí Minh giải thích đơn giản, dễ hiểu nhưng rất sâu sắc và thuyết phục. Đơn cử như cách Bác nói về lợi ích nhờ HTX: "Nếu chúng ta đứng riêng ra, thì sức nhỏ, mà làm không nên việc. Thí dụ mỗi người mang một cái cột, một tấm tranh ở riêng mỗi người một nơi, thì lều chẳng ra lều, nhà chẳng ra nhà. Nhóm những cột ấy, tranh ấy, sức ấy, làm ra một cái nhà rộng rãi bề thế rồi anh em ở chung với nhau. Ấy là HTX. Lại thí dụ 10 người muốn ăn cơm, mỗi người riêng một nồi, nấu riêng một bếp, nấu rồi ăn riêng; ăn rồi ai nấy dọn dẹp riêng của người nấy, thế thì mất bao nhiêu củi, nước, công phu, thì giờ. HTX là "góp gạo thổi cơm chung" cho khỏi hao của, tốn công, lại có nhiều phần vui vẻ".

Quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về HTX rất đúng với nhận thức chung của các nước hiện nay và các tổ chức quốc tế về HTX, cả về cách hiểu, giá trị, nguyên tắc và cách thức tổ chức HTX với tư cách là một bộ phận trong nền kinh tế hàng hóa, chịu sự cạnh tranh nói chung. HTX là mô hình kinh tế, nhưng không thay thế kinh tế hộ, không thay thế sự độc lập của mỗi người nông dân hay người lao động nói chung. Điều này đã được khẳng định rằng: "Hạt nhân, trung tâm của HTX là xã viên/thành viên; thành viên hợp tác với nhau để có lợi ích thiết thực và vẫn duy trì tính độc lập của mình; thành viên là chủ đích thực của HTX, là mục tiêu mà HTX phải phục vụ; HTX là phương tiện để phục vụ thành viên nên phải bảo đảm đem lại lợi ích cho thành viên. Có thể nói thêm, mặc dù là tư tưởng, là lý luận đầu tiên ở Việt Nam về HTX, nhưng Bác Hồ đã thể hiện tài tình với ngôn ngữ chân phương, rất ngắn gọn và dễ hiểu bằng những so sánh, ví dụ thực tế của Việt Nam như: "Ngoài Bắc là xứ trồng chè, trong Nam là hay uống chè. Nhưng dân Bắc không đem vào Nam bán, dân Nam không ra tới Bắc mua"… "Mấy nhà có chè đem bán cho công ty A rồi công ty này lại bán tiếp cho các công ty B, C, D… Đến tay người uống giá đã tăng 6 lần, 8 lần…". "Thế là người làm ra chè thua thiệt, người uống chè cũng thua thiệt. Nếu có HTX thì tránh khỏi những điều ấy. HTX là nhóm đơn lẻ thành số đông, từ đó tạo thành sức mạnh mà nhu cầu và lợi ích chung, trước hết là lợi ích kinh tế là sợi dây gắn kết xã viên".

NƯỚC TA HIỆN CÓ KHOẢNG 20.000 HTX VỚI HƠN 10 TRIỆU THÀNH VIÊN, NÔNG DÂN VÀ NGƯỜI LAO ĐỘNG Ở MỌI LĨNH VỰC NGÀNH NGHỀ KINH TẾ KHÁC NHAU TỪ NÔNG NGHIỆP, THƯƠNG MẠI, TÍN DỤNG, VẬN TẢI, TIỂU THỦ CÔNG NGHIỆP VÀ DỊCH VỤ KHÁC... TỈNH ĐẮK LẮK TÍNH ĐẾN THÁNG 10/2015 CÓ 354 HTX HOẠT ĐỘNG TRÊN CÁC LĨNH VỰC. NHIỀU HTX ĐÃ HOÀN THÀNH VIỆC CHUYỂN TIẾP VÀ ĐĂNG KÝ HOẠT ĐỘNG THEO LUẬT HTX NĂM 2012 (KHOẢNG GẦN 30%); NHIỀU HTX ĐA NGÀNH NGHỀ VÀ LÀM KHÁ TỐT CÁC KHÂU DỊCH VỤ CHO THÀNH VIÊN. NÓI VỀ VAI TRÒ CỦA HTX, GS. TS NGUYỄN THIỆN NHÂN, ỦY VIÊN BỘ CHÍNH TRỊ, CHỦ TỊCH UỶ BAN TƯ MTTQ VIỆT NAM ĐÃ VIẾT: “THỰC TẾ CÁC HỘ NÔNG DÂN VIỆT NAM CHỈ CÓ THỂ LÀM ĐƯỢC CHỨC NĂNG LÀ TỔ CHỨC SẢN XUẤT HIỆU QUẢ CAO, SONG KHÔNG THỂ LÀM ĐƯỢC 2 CHỨC NĂNG: NGHIÊN CỨU THỊ TRƯỜNG, QUY HOẠCH SẢN XUẤT THEO NHU CẦU THỊ TRƯỜNG VÀ TỔ CHỨC TIÊU THỤ SẢN PHẨM. GIẢI PHÁP CƠ BẢN CHO MÂU THUẪN NÀY CHÍNH LÀ THÀNH LẬP CÁC HTX KIỂU MỚI, THEO LUẬT HTX NĂM 2012 VÀ CÁC HTX KIỂU MỚI DO NÔNG DÂN SÁNG TẠO ĐÃ RA ĐỜI TRƯỚC NĂM 2012…”.

Mục đích hoạt động của HTX là: tối đa hóa lợi ích cho thành viên thông qua việc đáp ứng nhu cầu chung của thành viên về sản phẩm, dịch vụ hoặc tạo việc làm; nâng cao thu nhập cho thành viên một cách hiệu quả hơn so với việc để từng thành viên đơn lẻ thực hiện; hoạt động của HTX có thể đem lại lợi nhuận cho các thành viên nhưng lợi nhuận chỉ là phương tiện để HTX thực hiện mục tiêu tối đa hóa lợi ích cho thành viên và thông qua lợi ích đó để tối đa hóa lợi nhuận cho từng thành viên.

Về nguyên tắc tổ chức và hoạt động của hợp tác xã được nêu gọn lại như sau:

- Tự nguyện;

- Kết nạp rộng rãi thành viên;

- Bình đẳng; được cung cấp thông tin đầy đủ;

- Tự chủ, tự chịu trách nhiệm;

- Thành viên có trách nhiệm thực hiện cam kết theo hợp đồng dịch vụ; thu nhập của HTX phân phối chủ yếu theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ hoặc theo công sức lao động đóng góp của thành viên;

- HTX quan tâm giáo dục, đào tạo cho thành viên, cán bộ quản lý, người lao động;

- HTX chăm lo phát triển bền vững cộng đồng thành viên nhằm phát triển phong trào hợp tác xã trên quy mô địa phương, vùng, quốc gia và quốc tế.

Các bước thành lập hợp tác xã

Bước 1. Những người có nhu cầu, ý tưởng về thành lập HTX (gọi là các sáng lập viên) trước hết phải nghiên cứu Luật HTX và các văn bản hướng dẫn; các chính sách; nguyên tắc tổ chức và hoạt động. Nếu có sự đồng thuận, có nhu cầu thực sự thì tổ chức cuộc họp thực hiện một số công việc sau:

- Phân công nhiệm vụ cho từng thành viên sáng lập;

- Tuyên truyền, vận động những người có nhu cầu tham gia HTX;

- Dự thảo Điều lệ;

- Xây dựng phương án sản xuất kinh doanh;

- Dự thảo nội quy, quy chế…

Bước 2. Họp các sáng lập viên: thảo luận, tham gia ý kiến để chỉnh sửa, bổ sung các văn bản do cá nhân soạn thảo. Tu chỉnh để in ấn; phân công chuẩn bị các điều kiện cho Hội nghị thành lập HTX (có thể tham khảo sự ủng hộ, hướng dẫn của cơ quan chức năng).

Bước 3. Tổ chức hội nghị thành lập HTX (phải đảm bảo đủ số lượng tối thiểu 7 thành viên).

- Thảo luận, sửa đổi, biểu quyết thông qua:

+ Điều lệ của HTX;

+ Danh sách thành viên;

+ Phương án sản xuất kinh doanh.

- Bầu Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát HTX; Bầu Chủ tịch HĐQT, Trưởng Ban Kiểm soát;

- Quyết định các vấn đề khác như: nội quy, quy chế của HTX …

Bước 4. Hoàn thiện hồ sơ và đăng ký HTX.

Người đại diện HTX hoàn thiện hồ sơ và tiến hành đăng ký HTX tại phòng Tài chính – Kế hoạch cấp huyện. Hồ sơ gồm:

- Giấy đề nghị đăng ký HTX (theo mẫu);

- Điều lệ HTX;

- Phương án sản xuất, kinh doanh;

- Danh sách thành viên; danh sách Hội đông quản trị, Giám đốc (tổng GĐ); Ban Kiểm soát hoặc kiểm soát viên;

- Nghị quyết hội nghị thành lập.

Bước 5. Lưu giữ hồ sơ; đề nghị cấp chứng chỉ hành nghề (nếu có quy định); đăng ký mã số thuế; khắc dấu; thông báo với chính quyền địa phương và các cơ quan; tiến hành các hoạt động của HTX…